Χρονογραφήματα και Διηγήματα

 

               Ποίηση

            Ο λυρισμός και η ικανότητα πτήσης της Όλγας Καλύβα

                                                Παναγιώτη Αντωνόπουλου

 

                    Αιχμηρή, λυρική και επιδραστική η ποιήτρια Όλγα Καλύβα, ανεβάζει  θερμοκρασία στο  ποίημά της  << Μακαρία κόρη >>  για τους χαμένους κόσμους του Ελληνισμού.  Τους θρηνεί χωρίς σπαραγμούς αλλά με νοσταλγική συγκίνηση, εκτονώνοντας τη θλίψη, φέρνοντας μπροστά μας τους χρυσούς αιώνες της Ιωνίας με τη Σμύρνη, του Πόντου, της Κωνσταντινούπολης και της Ανατολικής Θράκης, που μπορεί να μην ξανάρθουν ως έδαφος, αλλά θα υπάρχουν μέσα από τις λέξεις που θα φτιάχνουν νοηματικά τις εικόνες τους.

                 Κατορθώνει με οίστρο να θρυμματίσει τη Χαμένη Ιδέα[ ο αχαλίνωτος πόθος για επιστροφή του Ρωμαίικου στις ιστορικές του διαστάσεις] της λήθης γι’ αυτές τις χαμένες πατρίδες και με μια μεταφυσική αναδιατύπωση να ενισχύσει τη Μεγάλη Ιδέα μέσα από τη Μεγάλη Ανάμνηση. Δυστυχώς η μικρασιατική καταστροφή γκρέμισε ότι ως πολιτισμική, ιστορική και γεωγραφική κατηγορία, έδωσε η ελληνική Μικρά Ασία και μας έφερε ως έθνος μεγάλο πόνο. Έτσι η προσδοκία για μια Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών με τη Συνθήκη των Σεβρών το 1920 συμπυκνώθηκε στις παραλλαγές του θρήνου <<… πάλι δικά σας θάναι >>. Ως και σε αυτοκτονίες μεταφραζόταν ο μεγάλος πόνος που δέχτηκε ο Ελληνισμός [Καρυωτάκης]  ή σε υποκατάστατα της Μεγάλης Ιδέας. Ο Βάρναλης λυπημένος θα διαπιστώσει την ανυπαρξία εσωτερικής δυναμικής ανάτασης, γράφοντας, << Δειλοί, μοιραίοι και άβουλοι αντάμα/ προσμένοντας ίσως κάποιο θάμα>>.   Ο Παλαμάς απογοητευμένος κι αυτός, βλέποντας πως η μικρασιατική καταστροφή τορπίλισε  τη Μεγάλη Ιδέα εκφράστηκε με το στίχο, << Απ’  την πατρίδα διωγμένοι/ και σβησμένοι απ’ την Ανατολή/ θ’ ανατείλωμε στη Δύση>>. Ο Σεφέρης γράφει το Μυθιστόρημα και ο Ελύτης το Άξιον Εστί διακηρύσσοντας τη διατήρηση της Μεγάλης Ιδέας ως συνεχιστές της ιστορικής μικρασιατικής διαδρομής με λέξεις και εικόνες.

          Μια <<στρατιά ήττας>> ήταν αρκετή για να συνθλίψει αιώνες Ελληνισμού στο χώρο της << Μακαρίας κόρης >> Σμύρνης. Ο Καρυωτάκης καυστικός το επισημαίνει: <<Ούτω την χώραν νέμεται/ η στρατιά της ήττης,/ του λαού την απόφασιν,/ άτεγκτον, φοβεράν, περιφρονούσα//>>. [ Εις Ανδρέαν Κάλβον: 1927 ]. Και ο Σεφέρης συνεχίζει να λέει μετά το 1922 στο Μυθιστόρημα, όλοι << περιγράφουν μια χώρα ή πόλεις όπου τα πάντα έχουν φτάσει σ’ ένα τέλος. Το μόνο που έχει μείνει είναι μια στοίβα σπασμένες εικόνες>>.

       Αυτά τα ισχυρά συναισθήματα τα πριν και τα μετά της καταστροφής εκφράζει  με θάρρος, λυρισμό και τόλμη η Όλγα Καλύβα και με κυρίαρχους υπαινιγμούς μας θυμίζει τι είχαμε, τι χάσαμε, τι έχουμε και τι έχει απομείνει. Ας απολαύσουμε το πρώτο απόσπασμα από το υπέροχο ποίημα της, << Μακαρία κόρη>>. Δεν είναι που αλλάζουν των εποχών τα ρυπαρά τα βλέμματα/ εμπρός στο λαμπάδιασμα της ξακουσμένης σου της γλώσσας//.  Δεν είναι που αιώνες διάβηκαν στενορύμια με αιθάλη πυκνή/ κι απόσκιο έριξαν στα αρχοντικά σου,/ στα αστράφωτα παλάτια σου//. Δεν είναι που ο εξ ανατολής ολόφωτος συνετρίβη  ήλιος/ από το χρυσό θρονί του - έκπτωτος πια ο μοναχικός βιγλάτορας-//.  Δεν είναι που λούφαξε το κάλλος το αρχαίο - ράγισε των κούρων η γροθιά - και οι κόρες γονατίσαν στους ναούς/ που ερημώσαν από της Ηχούς το σύριγμα//. Δεν είναι που οι Εφέσιοι θεοί την αίγλη τους εχάσαν/ κι απόμειναν σκεπτικιστές βουβοί/ στου Ολύμπου τη χιονισμένη κοσμοσκεπή//. Δεν είναι που στα άδεια των θεάτρων διαζώματα/ σταθήκανε των Τραγικών τα λόγια/ και που σφηνώσαν τα κοχύλια τους στους εύριπους[…]

     Η ποίηση της Όλγας Καλύβα, σφύζει από ενθουσιασμό, ζωντάνια, μνήμες, αισιοδοξία, νιάτα και  προσπαθεί να διατηρήσει την αλήθεια της. Στη σωστή δημιουργική φωνή ο ποιητικός κόσμος στηρίζεται στην αλήθεια της ίδιας της ζωής, της ποιήτριας ή του ποιητή και η φανέρωσή της απαιτεί μόχθο και προσπάθεια μεγάλη. Γλωσσοπλάστρια και πρόμαχος λέξεων που διαβάζονται με προσοχή, στηρίζεται στην καθεαυτή δημιουργικότητα και μαχόμενη δεν αρκείται  στ’ απονέρια μιας αφηγηματικής και πεζής ποίησης αλλά εμπλουτίζεται στην απελευθερωτική γραφή με έκταση στην ιδεολογική, πολιτική και κοινωνική ελευθερία. Το δεύτερο απόσπασμα από το ίδιο ποίημα είμαι σίγουρος πως θα επαυξήσει αυτά που λέω, καθώς ο κάθε στίχος του έχει αξία και μεγάλη συνείδηση γραφής. Θρηνεί για όσα χάθηκαν αλλά και πονάει για την καταστροφή που σκεπάστηκε από το σκοτάδι. […] Δεν είναι που οι Μοίρες το σάβανό σου ψιλοκέντησαν/ και στο Αιγαίο το μυρώσαν με μαυροκύμαντο στεφάνι/ που ‘χει την πρώρα ελληνική//. Δεν είναι που τα δώματα κλειδαμπαρώθηκαν/ με κουρελιών φρικτή φοβέρα/ και των τσεμπεριών τα χρώματα/ σβηστήκανε στον απηνή διωγμό//. Δεν είναι που των ασμάτων το παράπονο στραγγαλίστηκε/ κι αιματόβαψε το χώμα το ιερό σου - ανάσα που από καιρό θεριεύει-//. Δεν είναι που χωνεύτηκαν οι τάφοι των προγόνων σου/ με εκκλησιές που κάηκαν, με κτερίσματα/  κι Αγίων πατημασιές που λαβωθήκαν[…]

    Μετά το 1922 ξεφύτρωσε ο αθηναϊσμός. Ένα κίνημα ιδεών και γεωγραφίας που διαμηνύει την ηγεμονία της Αθήνας στον Ελληνισμό. Έτσι η Ελληνική διανόηση αγκιστρώθηκε  στο έδαφος που άφηνε ο ιμπεριαλιστικός της περίγυρος. Η Αθήνα έγινε σανίδα σωτηρίας για την επανάκαμψη του Ελληνισμού.  Ο Σολωμός πρώτος είδες το μέλλον της Ελλάδας  έξω από την κεντρικότητα της Αθήνας, το ίδιο και ο Καβάφης αλλά η Μεγάλη Ιδέα του στηρίχθηκε στο ταξίδι για την Ιθάκη κι όχι η ίδια η Ιθάκη. Ο Σεφέρης είδε αλλιώς τα πράγματα, μίλησε για μια σταθερή γωνιά γης για να βάλει την κιβωτό της μνήμης. Στην Αθήνα λοιπόν καταφεύγει ο Ελληνισμός και στο έδαφός της νιώθει ασφαλής, ως τον τελευταίο προορισμό του. Η διανόηση θα προσπαθήσει εκεί να μεταλαμπαδεύσει  το πνεύμα. Ο Ελληνισμός θα στριμωχθεί εκεί στην Αθήνα γιατί έξω απ’ αυτή όλα είναι επισφαλή και εφήμερα. Στην ελληνική περιφέρεια τα πράγματα είναι ζοφερά γιατί το μέλλον της το επισκιάζει η μόνιμη αίσθηση της μικρασιατικής καταστροφής. Όπως χάθηκε η Ανατολική Θράκη, η Ιωνία με τη Σμύρνη, ο Πόντος, τα παράλια της Δυτικής  Μικρασίας, έτσι μπορεί να χαθεί η Δυτική Θράκη, η Μακεδονία, μερικά νησιά, και το Αιγαίο, η Αθήνα όμως ποτέ γιατί είναι υπό την προστασία των << Δυτικών>>. Το πολεοδομικό σχέδιο θα γίνει η νέα Μεγάλη Ιδέα. Χώρα και Αθήνα έχουν τη σχέση που είχε ο Μινώταυρος με τους αρχαίους Αθηναίους. Η συντήρηση του τέρατος απομυζά τη χώρα και η δύναμη του έθνους εξουδετερώνεται. Ποίηση και  μουσική κρατούν άσβεστη την ελληνική ανθεκτικότητα. Ο ποιητής με τη γλώσσα και ο μουσικός με τον ήχο. Τα υπόλοιπα, θεσμοί, γραφειοκρατίες, σχέσεις, πόλεις, η οικιστική και παραγωγική οργάνωση εμπνέονται από τις ξενόφερτες δυτικές καρικατούρες ενώ η ύπαιθρος θνήσκει μέσα στην αίσθηση της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης.

        Η παρουσία του Ελληνισμού στην Ιωνία με τη Σμύρνη, Πόντο,  Θράκη για χιλιάδες χρόνια ήταν μια  εθνολογική, πολιτισμική και ιστορική συγκυρία η οποία άφησε μνημεία, τάφους, σημεία. Για να φτάσει ο Ελληνισμός το 1922 με τη Σμύρνη, τη βασιλίδα των πόλεων της Μικρασίας  και τις άλλες περιοχές να γίνουν στάχτη προηγήθηκε μια γενοκτονία των Ελλήνων είκοσι χρόνια του Νεοτουρκικού και του Κεμαλικού καθεστώτος. Ξεκίνησε από τον << Παντουρκισμό>> ως το πιο σταθερό σχήμα δημιουργίας νέου κράτους. Το 1906  ιδρύεται η  <<Εταιρεία της Πατρίδας και της Ελευθερίας>> με τη συμμετοχή και του κεμάλ Ατατούρκ.  Οι Νεότουρκοι δείχνουν το πραγματικό τους πρόσωπο  με βίαιο εκτουρκισμό των λαών της βαλκανικής. Αρμένιοι και Έλληνες μπαίνουν στο σχέδιο της γενοκτονίας. Για να φτάσουν στην ολοσχερή εξαφάνιση του Ελληνισμού το 1922 με τους χιλιάδες νεκρούς, το ενάμισι εκατομμύριο πρόσφυγες, το νόμο  περί δικαιωμάτων να τους απαγορεύει την είσοδο στην Ελλάδα, το  αίολο σύνθημα << σύντομα θα επιστρέψετε στα σπίτια σας>> την ενεργοποίηση της Ύβρεως της λήθης και της εντολής << να ξεχάσετε!>> 

        Το φασιστικό μόρφωμα που εξαφάνισε τους ιστορικούς λαούς της Μικρασίας δεν αποτελεί περιθωριακή ομάδα αλλά Mainstream έκφραση. Από τους Νεότουρκους, τους Κεμαλικούς, το Στρατό, την  αιμοσταγή επιχειρηματική τάξη, τους Γκρίζους Λύκους και το σημερινό ψεύτικο Σουλτάνο Ερντογάν, συνεχίζει την πορεία του με λεηλασίας και πλιάτσικα.

     Ο λόγος τώρα στην ποιήτρια με το τελευταίο της απόσπασμα από  το ποίημα <<Μακαρία κόρη>> που δεν είναι άλλη από τη Σμύρνη όπου στα ερείπιά της οι έκνομοι  υπέγραψαν το οργανωμένο έγκλημα και τον αφανισμό του μικρασιατικού Ελληνισμού. Προσέξτε, με τι οίστρο  διατρανώνει πως η << ποίηση θα συνεχίσει στους αιώνες να παρέχει τη διαβεβαίωση ότι η μοίρα μας παρ’ όλα αυτά, βρίσκεται στα χέρια μας >> όπως εύστοχα παρατηρεί ο Οδυσσέας Ελύτης. […] Είναι που οι άνθρωποι θεριά γινήκαν και το σκότος εφώλιασε εντός τους/ κι  από τις χαραμάδες τρύπωσε/ και στάλαξε πικρό ανάθεμα σε θαρραλέα ηττημένους//. Είναι που μαργαριτάρι συ αλαργινό - άσβεστη φεγγοβολιά-/ κινείς τις λύρες των Ιώνων και του Ομήρου τις ραψωδίες/ ωσάν  να ‘ταν αξημέρωτη η θανή σου//.  Μα ποιος ο φταίχτης - άλυτο το αίνιγμα[;]//  Στις σκακιστικές κινήσεις ποια η βασιλίδα των πόλεων/ που αλαργεύει στο λυκαυγές;//  Είναι που υλακτούν για σε Σμύρνα - Μακαρία κόρη/ οι λύκοι οι γκρίζοι ακόμα!