Χρονογραφήματα και Διηγήματα

 

    Νεοελληνικός διαφωτισμός και σκοταδισμός

                                                   [  Ημερολόγιο του ’21 ]

                                                      Του Παναγιώτη Αντωνόπουλου

 

           Τελευταίο τέταρτο του 18ου αιώνα αρχίζει η κορυφαία στιγμή του νεοελληνικού διαφωτισμού και τελειώνει με την έναρξη της Eπανάστασης του 21. Αυτή  η μεγάλη πνευματική δύναμη  ταρακούνησε τη νηφαλιότητα του πνευματικού κόσμου και ζέστανε το κρύο αίμα στις φλέβες του λαού για το γκρέμισμα της oθωμανικής αυτοκρατορίας.  Προετοίμασε το έδαφος για την Επανάσταση και έφερε στο προσκήνιο τις αντιθέσεις προοδευτικών και αντιδραστικών δυνάμεων.

       Ιδιαζόντως ισχυρή η ιδεολογική δομή της Γαλλικής Επανάστασης δεν ήταν δυνατόν να μην επηρεάσει  την Ελληνική. Επίγονος αυτή του γαλλικού διαφωτισμού, επίγονος και η δική μας του νεοελληνικού διαφωτισμού, που σπονδυλώθηκε από το γαλλικό. Στη Γαλλία οι κινητήριες δυνάμεις της Επανάστασης στηρίχτηκαν στη θέληση της ανερχόμενης αστικής τάξης και στην Ελλάδα το ίδιο, κινητήριος δύναμις όμως ήταν ο αγροτικός πληθυσμός. Το βάθρο της οικονομίας εδώ στηριζόταν στον οθωμανικό τιμαριωτισμό και το αίτημα της διανομής της γης ήταν βασική διεκδίκηση των αγροτών κολλήγων.

    Εύγλωττο σ’ αυτή την εξέγερση η μάχη θα εδίνετο από τη μια πλευρά με τις δυνάμεις της προόδου και της ανεξαρτησίας και από την άλλη με τις δυνάμεις της συντήρησης και της εθελοδουλείας. Με ταχύτητα διαδόθηκε κιόλας στους κύκλους του σκοταδισμού της Ελλάδας πως η ιδεολογία των επαναστατημένων Γάλλων σαν << κακοδαιμονία >> συντάραξε τα λιμνάζοντα ύδατα της μακαριότητάς των ανθρώπων της προόδου κι έκαναν το παν για να τους λιθοβολήσουν. Ο δε στιχοπλόκος και ευφάνταστος Κάλφογλου, ξιφουλκεί για τις ανησυχίες της νεολαίας που φέρει ο τρισκατάρος ελληνικός διαφωτισμός παρακινούμενος από τον ευρωπαϊκό και δη από το γαλλικό.  Γράφει: << Λέγουν έχομεν βιβλία και ρομάντζα  γαλλικά / όλα τ’  άλλα τα βιβλία είναι μελαγχολικά! // Είμεθα πεφωτισμένος φιλοσόφων μαθηταί / και οι συγγραφείς οι πρώην  ήσαν όλ΄ υποκριταί //. Και στην Πόλιν πολλοί νέοι άρχισαν να φωτισθούν / από Γάλλους αθεϊας  λίμπερα* να διδαχτούν //. Οι ρομαντολόγοι νέοι, φωτισμένοι ευγενείς / ούτε πίστιν εις τα θεία ούτε σέβας εις γονείς //. Γαλλικάς ιδέας έχουν σύστημα δογματικόν / ν’ απολαύσουν ελευθέρως ει τ’ εις νέους φυσικόν / […] Μιραμπώ, Ρουσσώ, Βολταίρο, εγκαυχώνται αν και δεν τους  εννοούσι, μαθηταί / ουδ’ ανέγνωσαν  ποτέ //. 

       Το 1793 ο Πολυζώης Κοντός  γελοιοποιεί την ιδεολογική σκέψη που δημιουργήθηκε εξαιτίας της Γαλλικής Επανάστασης, έμμετρα κι αυτός: <<Αυτοί, μουσιού, οι θαυμαστοί κήρυκες οι δικοί μας / χωρίς να μάθουν φυσικά και άλλας  επιστήμας / με δυο – τρία φραντσέζικα έλαβον  θεωρίαν / κι’ ακαδημίαν έκαμαν κάθε καφετερίαν //. Η λύσσα του σκοταδισμού όσο η ισχύ του νεοελληνικού διαφωτισμού   αυξάνεται μεγαλώνει. Η μάχη του διαφωτισμού με τον τουρκοκίνητο σκοταδισμό παίρνει άγριο χαρακτήρα σύγκρουσης και είναι από τις ενδιαφέρουσες σελίδες του προεπαναστατικού αγώνα. Από τη μια μεριά οι διανοούμενοι με τη σκέψη και τη χρυσή πένα και από την άλλη οι διώκτες του πνεύματος, ο μηχανισμός των ανώτατων ιεραρχών της εκκλησίας με τους βαστάζους του σκοταδισμού, έρχονται σε σφοδρή σύγκρουση για την επικράτηση του ενός ή του άλλου.

     Αξίζει να αναφέρουμε το Χριστόδουλο Παμπλέκη   δάσκαλο από το Ξηρομέρι Ακαρνανίας. Πολέμιος  του σκοταδισμού, πνευματικό ανάστημα τρανό,  ξεχωριστό, μυαλό από τα λίγα του 18ου αιώνα. Ότι έγραφε είναι αλύπητο μαστίγωμα του θεοκρατικού ιδεολογισμού και υποστηρικτής του φιλοσοφικού υλισμού. Το ιερατείο τρομοκρατήθηκε  με όσα έγραφε και το έπιασε πανικός. Αρχίζει την επίθεση εναντίον του με  υβριστικά φυλλάδια  συκοφαντίας. Ο ξεχωριστός Παμπλέκης το περιποιήθηκε δεόντως όπως του έπρεπε.  Όλος πια ο σκοταδισμός της εκκλησίας στράφηκε εναντίον του. Το 1793 διωγμένος και αφορισμένος, άφησε το πνεύμα του στη Λειψία.  Αλλιώτικα συμπεριφέρθηκε ο σύγχρονός του Δημήτρης Καταρτζής. Ένας ουμανιστής, γνώστης των ευρωπαϊκών γλωσσών, υπέρμαχος της λαϊκής παιδείας και εμπνευσμένος λόγιος στην αρχή, τα θαλάσσωσε προς το τέλος. Μπροστά στον κίνδυνο να χάσει τα αξιώματά του, έγινε λιποτάκτης του πνεύματος, δείλιασε και έπεσε στο συντηρητισμό.

    Από τον κύκλο  του ξεπήδησε και ο Περδικάρης, ένας αδίστακτος κακός γραφιάς, που στο ανέκδοτο βιβλίο του << Κατά ψευδοφιλελλήνων >> στρέφεται εναντίον του Ρήγα εξακοντίζοντας οχετό ύβρεων.  Το φως της γνώσης ακόμη κείνη την εποχή υπηρετούν επιτυχώς και  οι λόγιοι δημοτικιστές Κωνσταντάς και Φιλιππίδης. Σύγγραμμά τους  << Γεωγραφία Νεωτερική >>.

    ellinikoxronografima.blogspot.gr                        [Συνεχίζεται]

  λίμπερα = βιβλία